Cirkel

Al eeuwenlang wordt de cirkelvorm over de hele wereld gebruikt door kunstenaars en spirituele adepten om datgene uit te drukken wat heel en waar is, dat wat boven het geconditioneerde, beperkte denken uitstijgt. Of hij nu heel precies is getekend of spontaan getrokken met een penseel, een cirkel kan inzicht geven in het mysterie van het gewone leven.

Een pottenbakker legt een bergje klei midden op zijn wiel en er verschijnt een ronde pot. De Noord-Amerikaanse inheemse volkeren maken medicijnwielen en dromenvangers. De oneindige leegte die wij ‘nul’ noemen, joeg de Oude Grieken angst aan. Diezelfde leegte werd in India omarmt. De 15^e eeuwse Duitse theoloog, filosoof en mysticus Nicolaas van Cusa noemde cirkel een symbool ‘waarvan de omtrek nergens en het centrum overal is: een cirkel met een oneindige radius.’ Enkele eeuwen later, in de 20^e eeuw, raakt de kunstenaar Wassily Kandinsky bezeten van de cirkel en maakt schilderijen waarop platte, volmaakt ronde cirkels en gekleurde schijven als hemelbollen tegen een zwarte achtergrond drijven. Hij schrijft dat de cirkel ‘de meest bescheiden vorm heeft die er is, maar zich onvoorwaardelijk opdringt.’

Voor Kandinsky was de cirkel de taal van de kosmos, voor Kazuaki Tanahashi is de cirkel de taal van het hier en nu. Zijn heldere, vloeiende, veelkleurige cirkels doen de kloof tussen Oost en West, tussen geometrische kalmte en dynamische beweging en tussen het heilige en het profane, verdwijnen. Ze zijn tegelijkertijd intiem en allesomvattend en nodigen iedereen uit in de cirkel van het zijn, terwijl ze altijd hun vreugdevolle boodschap van hoop en vrede naar de buitenwereld uitstralen.

Cirkel is gewijd aan het zen penseelwerk van Kazuaki Tanahashi. Na een inleiding op zijn cirkels en een algemene beschouwing over de cirkelvorm in ons bestaan, geven 85 pagina’s met foto’s een mooie impressie van het kleurige werk van Tanahashi.

‘Fraai uitgegeven boek voor een ruime gebruikerskring.’
Uit de recensie van Drs. C.J.G. v.d. Burg op bol.com

Uit het boek:

Hier zitten we dan, gedragen door het veld van de zwaartekracht die werkzaam is vanuit het centrum van onze aardbol terwijl die ronddraait om de zon. We voelen de ritmische kringloop van de door de maan bestuurde getijden, de seizoenen, geboorte en dood, verlies en gewin, inademing en uitademing. We gooien een steentje in een vijver en de cirkels rimpelen nog na lang nadat ze zichtbaar waren.

Toen onze voorouders uit hun holen tevoorschijn kwamen gingen ze, wonend tussen de ronde vormen van de stenen, de vogelnesten en de bloemen om hen heen en het firmament boven hen, rond aardewerk maken. Ze bouwden ronde onderkomens: een iglo in het noorden, een tipi of een koepel in een gebied met een mild klimaat, een koele hut van modder in de hitte van Afrika. In Dorset in Engeland vinden we Maiden Castle, een mysterieuze, prehistorische constructie, de even geheimzinnige steencirkel uit de bronstijd, bekend als Stonehenge, en de afgeplatte ring van stenen in Castlerigg. (Er is wel verondersteld dat de steencirkel van Castlerigg is afgeplat in een poging om de ongrijpbaarheid die ten grondslag ligt aan de sacrale geometrie te rationaliseren – zoals de talloze inspanningen om van de cirkel een vierkant te maken).

Met de uitvinding van het wiel kwam ook de architectuur met een missie: de luisterrijke koepels en minaretten van de islam, de Rotskoepel in Jeruzalem, het Griekse en Romeinse Parthenon en Pantheon, de kathedralen met hun koepels, torens en roosvensters in Europa, en de moderne koepels – van de gebouwen van Buckminster Fuller tot en met sportstadions en amfitheaters.

Misschien was het wel in een poging om het ongrijpbare te rationaliseren dat er in onze verblijfplaatsen een belangrijke architecturale overgang van cirkels naar rechthoeken plaatsvond. Stedelijke omgevingen nemen veel open ruimte in beslag en vereisen dicht op elkaar staande rechthoekige bebouwingen. Black Elk, de legendarische heilige van de Ogalala Sioux Indianen, vertelde over het ondermijnende effect op de psyche ten gevolge van een dergelijke verandering:

‘Jullie hebben gezien dat een Indiaan alles doet in de vorm van een cirkel. Dat is omdat de Kracht van de Wereld altijd werkt in cirkels, en alles een ronde vorm zoekt(…) De hemel is rond, en ik heb gehoord dat de aarde zo rond is als een bal, net als de sterren. Als de wind op zijn sterkst is, wervelt hij in de rondte. Vogels maken hun nesten in cirkels, want hun godsdienst is dezelfde als die van ons(…)

Onze tipi’s waren rond als vogelnesten, en ze werden altijd in een cirkel geplaatst: de kring van het volk, een nest van meerdere nesten, waar we volgens de Grote Geest onze kinderen moesten uitbroeden. Maar de Wasichus (de blanken) hebben ons in van die rechthoekige dozen (huizen) gezet. Onze kracht is weg, en wij zijn aan het sterven, want de kracht zit niet meer in ons…’

En toch: zelfs terwijl er rechthoekige dozen werden gebouwd, draaide de Industriële Revolutie om de cirkel: machines werden gemaakt van cilinders en buizen, hun kabels en katrollen produceerden cirkelvormige objecten die nu zo gewoon zijn dat hun vorm ons nauwelijks opvalt: de wieltjes onder onze bureaustoelen, de knopen van ons overhemd, deurknoppen en spoelen in bandrecorders, lampen en putdeksels, stuurwielen, voetballen en knikkers, waterreservoirs, potten en blikjes, vuurtorens, silo’s, langspeelplaten, CD’s en DVD’s; de cirkelvormige beweging van handen rond de wijzerplaat van een klok: een mechanisch uitvloeisel van de kringloop en seizoenen van de tijd (…)

Mensen bestaan uit cirkelvormen – eitjes, de baarmoeder, de ogen, de hersenen, darmen – en scheppen zelf ook cirkels.